inż. Grzegorz Malanowski "Odbiornik Aida z adapterem i wzmacniaczem"
Radioamator i Krótkofalowiec  10/1964

     Na rynku znajduje się jeszcze pewna ilość radioodbiorników „Aida” produkcji krajowej, wyposażonych w gramofony elektryczne „Ziphona” produkcji NRD. Gramofon „Ziphona” jest pierwszym tego typu urządzeniem dostępnym na rynku, a dorównującym pod pewnym względem najwyższej klasy gramofonom stacyjnym, używanym w radiofonii i fonografii, mianowicie – zawieszenie silnika i konstrukcja napędu talerza eliminują wibracje, które drogą mechaniczną mogłyby przenosić się na system ruchomy wkładki adapterowej wówczas, gdy opiera się ona o płytę gramofonową. Wyeliminowanie tej wady oraz wysoka jakość zastosowanych wkładek adapterowych sprawiają, że posiadając odbiornik z takim właśnie gramofonem warto się postarać o odtwarzanie pełnego pasma nagranych na płytę częstotliwości.
     Dodatkową zachętą jest to, że konstrukcja zastosowanego ramienia adapterowego umożliwia zastąpienie zwykłych wkładek adapterowych – wkładkami stereofonicznymi, dostępnymi od czasu do czasu na naszym rynku. Nie wymaga to żadnych przeróbek mechanicznych. Właściciel odbiornika „Aida” może więc stać się posiadaczem zestawu stereofonicznego dość wysokiej jakości, przy niewielkiej, możliwej dla średnio zaawansowanego radioamatora, przeróbce samego odbiornika oraz stosunkowo niewielkim nakładzie kosztów.
     Przeróbka polega na wbudowaniu drugiego stopnia wyjściowego, takiego samego, jak istniejący w odbiorniku, wymianie transformatora sieciowego na większy oraz zastąpieniu pojedynczych potencjometrów siły głosu i barwy dźwięku podwójnymi, umocowanymi na wspólnej osi. Ponadto, należy zrezygnować z głośników umieszczonych w skrzynce odbiornika i zastąpić je dwoma dowolnej konstrukcji głośnikami, umieszczonymi w narożach pokoju.
     Proste, lecz bardzo skuteczne „kolumny głośnikowe” mogą być wykonane w sposób następujący: ze sklejki lub płyty spilśnionej o grubości ok. 8mm wycina się deskę w kształcie trapezu (rys.1). W osi symetrii deski, blisko krótszego boku, wycina się otwór na głośnik. Deskę wiesza się w rogu pokoju tak, aby boki trapezu przylegały do obu ścian, a górna krawędź nie dotykała sufitu (szczelina 10÷15cm). Deska będzie więc nachylona pod pewnym kątem do podłogi. Jeżeli teraz trójkątnym kawałkiem sklejki szczelnie zasłonimy otwór powstały między dolną krawędzią deski i ścianami pokoju, deska wraz z umocowanym na niej głośnikiem będzie stanowiła układ basrefleksu.


Rys.1.

     Fala akustyczna promieniowana przez tylną część membrany głośnika posiada fazę odwrotną niż fala promieniowana przez przednią część membrany. Jeżeli wysokość deski będzie taka, że dla dolnych częstotliwości pasma odległość od głośnika do szczeliny pod sufitem zbliżona będzie do połowy długości fali akustycznej, to na drodze między głośnikiem i szczeliną fala wypromieniowana przez tylną część membrany ulegnie przesunięciu o 180 stopni. Szczelina wypromieniuje ją więc w tej samej fazie co przód głośnika i uzyskamy znaczne poprawienie odtwarzania basów.
     Użycie w „kolumnach” głośników wybudowanych z odbiornika zmniejsza koszt przebudowy układu, ale korzystniejsze jest zastąpienie ich głośnikami wyższej jakości, np. szerokopasmowymi głośnikami z podwójną membraną, stosowanymi w importowanych do niedawna odbiornikach niemieckich.
     W wykonanym układzie zastosowano głośniki 6W z odbiornika „Juwel”. Wysokość wykonanych kolumn wynosi 120cm, dłuższa podstawa 60cm, krótsza 35cm. Deskę można okleić dowolnym materiałem dekoracyjnym. Wygląd zewnętrzny kolumny głośnikowej przedstawiony jest na rys.2.


Rys.2

     Bardziej skomplikowana jest przeróbka odbiornika. Po wymontowaniu z odbiornika wszystkich potencjometrów należy dokupić taki sam komplet i połączyć je parami, jak na rys.3.


Rys.3.

Łączymy potencjometry: P1 z P1, P2 z P2 i P3 z P3. Należy w tym celu:

  • wywiercić w pudełku jednego z potencjometrów otwór o średnicy 10mm, przez który przejdzie gwintowana tulejka drugiego potencjometru;
  • uciąć i rozpiłować oś drugiego potencjometru tak, aby po skręceniu obu potencjometrów ze sobą bez luzu łączyła się ona z roznitowanym przy ślizgaczu końcem osi pierwszego potencjometru. Jeżeli roznitowały koniec osi pierwszego potencjometru jest zbyt krótki – dla zapewnienia pewnego połączenia obu osi – sprawa się nieco komplikuje. Należy wówczas spiłować roznitowany koniec, zdjąć ślizgacz, wyciągnąć oś i wykonać na niej nowe nacięcie na pierścień zabezpieczający, około 6mm dalej od istniejącego. Umożliwi to większe wysunięcie końca osi. Po jego spiłowaniu na płasko zakładamy powtórnie ślizgacz i wystający koniec osi delikatnie roznitowujemy w celu unieruchomienia ślizgacza. Wystający na kilka milimetrów poza ślizgacz spiłowany na płasko koniec osi daje pewność trwałego „zazębienia” obu potencjometrów. Potencjometry, po delikatnym skręceniu ze sobą, należy wzajemnie ustawić, tak, aby zachować ten sam kąt obrotu obu ślizgaczy. Wówczas po dokręceniu nakrętek zabezpiecza się je kroplą lakieru. Taki sposób połączenia jest dosyć łatwy, pewny i nie zwiększa wymiarów obu potencjometrów, co umożliwia instalowanie ich przy dość „ciasnym” montażu (rys.4).


Rys.4.

     Wzmacniacz drugiego kanału posiada dla uproszczenia ten sam układ elektryczny, co fabryczny wzmacniacz małej częstotliwości, w który wyposażony jest odbiornik (rys.5).


Rys.5.

     Rozwiązanie montażowe jest dowolne, pamiętać należy tylko o tym, aby oba transformatory głośnikowe były jednakowe oraz aby połączyć przewody zerowe z masą układu w jednym punkcie, zaznaczonym na schemacie. W ten sposób unika się dodatkowego przydźwięku.
     Duże rozmiary skrzynki odbiornika umożliwiają wykonanie wzmacniacza na oddzielnej bakelitowej płytce przykręconej z boku chassis. Takie rozwiązanie jest najprostsze i zostało zastosowane w wykonanym modelu.
     Płytkę ze zmontowanym wzmacniaczem (zaznaczoną na schemacie linią przerywaną) po przykręceniu łączy się z dobudowanymi potencjometrami i dodatkowymi gniazdkami adaptera i głośnika. Elementy te zostały zaznaczone (na rys.5) również linią przerywaną. Dodatkowe gniazdka przykręca się do płytki bakelitowej, którą można umocować obok istniejących w odbiorniku gniazdek.
     Włączenie drugiego kanału odbywa się przez naciśnięcie klawisza „SEL”, co powoduje załączenie napięcia anodowego na dodatkowy wzmacniacz. Jednocześnie zwiera się filtr 9kHz wbudowany w odbiornik. Naciśnięcie klawisza „AD” umożliwi stereofoniczny odbiór płyt.
     W przypadku równoczesnego naciśnięcia klawisza „SEL” i dowolnego klawisza przełącznika zakresów fal możliwy jest dwugłośnikowy odbiór audycji stacji radiofonicznych, co znakomicie polepsza jakość odtwarzania, dając przestrzenność dźwięku. Również odtwarzanie zwykłych, „monofonicznych” płyt przez układ dwugłośnikowy daje bez porównania lepszy efekt akustyczny niż przy odtwarzaniu jednokanałowym.
     Dodatkowe kombinacje przyłączeniowe możliwe są dzięki wykorzystaniu wolnych styków przełącznika klawiszowego, tak jak to zaznaczono na rys.5. Jeżeli gramofon był wyposażony fabrycznie we wkładkę monofoniczną, to przy zastąpieniu jej wkładką stereofoniczną należy pominąć transformator dopasowujący adapter, łącząc wkładkę bezpośrednio z gniazdkami wejściowymi obu wzmacniaczy.
     Transformator sieciowy, w który wyposażony jest fabrycznie odbiornik, nie wytrzymuje obciążenia zwiększonego przez dodatkowy wzmacniacz. Dlatego należy zastąpić go transformatorem nawiniętym, np. na rdzeniu „Aga”. Pierwotne uzwojenie 220V posiada 840 zwojów drutu DNE średnicy 0,5mm, żarzeniowe 24 zwoje drutu średnicy 1,2mm, anodowe 840 zwojów drutu średnicy 0,25mm. Oczywiście można wykorzystać dowolny posiadany transformator sieciowy o przekroju rdzenia od około 13cm2, nie należy jednak przekraczać podanej na schemacie wielkości napięcia anodowego. Do prostowania napięcia anodowego można wykorzystać prostownik fabryczny, w który odbiornik jest wyposażony.
     Po uruchomieniu urządzenia należy ustawić kierunki i fazy głośników. Kanał nagrany na płycie stereofonicznej jako „lewy” musi być odtwarzany przez głośnik zawieszony w lewym rogu pokoju i odwrotnie.
     W znalezieniu kierunków pomocna może być dowolna stereofoniczna płyta reklamowa (np. Polskie Nagrania STXL001 „Stereo”) lub jakiekolwiek nagranie orkiestralne, w którym np. skrzypce na pewno powinny brzmieć głośniej z lewego głośnika, zgodnie z ustawieniem orkiestry na estradzie.
     Zgodność faz głośników można sprawdzić w prosty sposób. Odtwarzamy przez oba kanały program radiostacji lokalnej. Stojąc blisko ściany, dokładnie w połowie odległości między głośnikami, powinno się odnosić bardzo wyraźnie złudzenie, że dźwięk dochodzi ze źródła położonego na wprost słuchacza. Jeżeli efekt ten nie występuje w sposób wyraźny, należy zamienić końce doprowadzeń któregokolwiek z głośników.
     Działanie wykonanego urządzenia należy uznać za bardzo dobre. Mimo prostoty układu, zarówno szerokość przenoszonego pasma, jak i małe zniekształcenia nieliniowe dają pełną satysfakcję przy odbiorze płyt.
     Całkowity koszt materiałów użytych przy przebudowie wynosi około 500÷800 zł, zależnie od rodzaju zastosowanych głośników.

Inż. Grzegorz Malanowski

[artykuły]

© 2004 FonAr Sp. z o.o. e-mail: waw@fonar.com.pl