M. Słaby "Transformatory głośnikowe"
Radioamator 10/1960 i Radioamator 11/1960

Do 1957 roku transformatory radiowe produkowane były przez poszczególne wytwórnie odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych.
     Zgodnie z założoną specjalizacją produkcji powstały w 1958 roku dwa specjalistyczne zakłady produkcji transformatorów przeznaczonych do masowego sprzętu radio - elektronicznego, a mianowicie:

• Zakład Transformatorów Radiowych w Skierniewicach (produkcja transformatorów sieciowych),
• Zakład TONSIL 2 we Wrześni (produkcja transformatorów głośnikowych) będący filią Zakładów TONSIL we Wrześni. Zakład ten wyprodukuje już w 1960 r. około 700 tys. sztuk transformatorów wyjściowych, a w r. 1965 - zgodnie z planem perspektywicznym ok. 2 mln szt. Ilości te nie obejmują transformatorów miniaturowych, produkowanych przez Zakład Podzespołów Radiowych "OMIG" w Warszawie.

     W niniejszym opracowaniu podane są wyczerpujące dane o transformatorach głośnikowych produkowanych przez Zakład TONSIL 2.

Klasyfikacja

     Transformatory wyjściowe (głośnikowe dzielimy na trzy grupy:

1. Transformatory radiowęzłowe, służące do obniżania napięcia sieci rozgłaszania przewodowego do wartości napięcia pracy głośnika, przy czym wartość napięcia na uzwojeniu wtórnym transformatora może być stała lub regulowana za pomocą odczepów;
2. Transformatory głośnikowe do odbiorników z pojedynczą lampą końcową przeznaczone do dopasowania oporności pozornej cewki drgającej głośnika do układu lampowego;
3. Transformatory głośnikowe do odbiorników z przeciwsobnym stopniem końcowym.

Ważniejsze określenia i oznaczenia

• Moc znamionowa - jest to uzyskiwana z uzwojenia wtórnego moc pozorna na jaką transformator został zaprojektowany.
• Współczynnik sprawności transformatora - jest to liczba określająca w procentach stosunek pozornej mocy elektrycznej pobieranej z transformatora do pozornej mocy pobieranej przez transformator ze źródła, przy obciążeniu znamionowym.
• Przekładnia zwojowa transformatora - jest to stosunek ilości zwojów uzwojenia wtórnego do ilości zwojów uzwojenia pierwotnego.
• Oporność uzwojenia pierwotnego - jest to wartość oporności pierwotnego uzwojenia transformatora dla prądu stałego.
• Oporność uzwojenia wtórnego - jest to wartość oporności wtórnego uzwojenia transformatora dla prądu stałego.

Opublikowane w niniejszym opracowaniu oznaczenia skrócone transformatorów produkcji Zakładu TONSIL 2 składają się z następujących elementów:

• litery "T" (pierwsza litera słowa "transformator");
• litery "W" lub "G". Literą "W" (od słowa "wyjściowy") oznaczane są transformatory do odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych, zaś literą "G" (od słowa "głośnikowy") - transformatory radiowęzłowe z regulacją i bez regulacji;
• jednej lub dwóch cyfr oznaczających moc znamionową transformatora w VA;
• liczby 3-cyfrowej (tylko przy transformatorach odbiornikowych) będącej fabrycznym numerem katalogowym danego typu transformatora.

Uwagi dotyczące eksploatacji i naprawy

     Transformatory wyjściowe cechuje w porównaniu z innymi podzespołami i elementami radiotechnicznymi stosunkowo duża trwałość. Są one objęte okresem gwarancyjnym urządzenia, do którego zostały wmontowane. Jakkolwiek okres ten nie przekracza z reguły 1 roku, trwałość ich wynosi kilka, a nawet kilkanaście lat.
     W przypadku konieczności naprawy lub wymiany transformatora wyjściowego należy przede wszystkim ustalić jego typ wg oznaczenia podanego na kartce znamionowej (etykiecie). W razie braku tej kartki należy starać się zidentyfikować transformator za pomocą oznaczeń umieszczonych na jego obejmie. Można również zidentyfikować transformator na podstawie znajomości urządzenia, w którym on pracuje, a w ostateczności wykonując pomiary transformatora.
     Po ustaleniu typu należy (zależnie od stopnia i rodzaju uszkodzenia):

• naprawić uszkodzony egzemplarz,
• wymienić uszkodzony egzemplarz na nowy (jeżeli naprawa wymaga zbyt dużego nakładu pracy),
• nawinąć uzwojenia od nowa, wykorzystując blachy rdzenia i ewentualnie korpus uszkodzonego transformatora (jeśli nie ma możliwości wymiany całego transformatora).

Dane i wymagania techniczne

     Dane katalogowe i konstrukcyjno - technologiczne zawarte są w tablicach. Cały asortyment transformatorów podzielono tam na trzy grupy:

• transformatory radiowęzłowe (znajdujące się w eksploatacji i nadal produkowane - tablica 1 i tablica 2),
• transformatory odbiornikowe ujęte w programie produkcji na rok 1960 (tablica 3 i tablica 4),
• transformatory odbiornikowe wycofane z produkcji. Transformatory te znajdują się jednak w eksploatacji i ich dane techniczne są wielokrotnie przydatne (tablica 5 i tablica 6).

     Niezależnie od cech scharakteryzowanych w tablicach - produkowane obecnie transformatory wyjściowe spełniają jeszcze następujące wymagania techniczne:

• wszystkie transformatory przystosowane są do pracy przy temperaturze otaczającego powietrza od -25^oC do +55^oC i wilgotności względnej dochodzącej do 95%,
• wytrzymują wibracje udarowe o przyspieszeniu do 4g i łącznej liczbie 4000 udarów,
• wytrzymują wstrząsy wibracyjne o częstotliwości 10÷58Hz i amplitudzie 0,75mm w czasie 15 minut,
• izolacja miedzy uzwojeniami oraz między uzwojeniami a rdzeniem wytrzymuje w ciągu 30 sekund bez przeskoku iskrowego i przebicia napięcie o częstotliwości 50Hz i wartości skutecznej 1000V,
• oporność izolacji między poszczególnymi uzwojeniami oraz między uzwojeniami a rdzeniem powinna być nie mniejsza niż 20M (dla transformatorów nowych),
• transformatory powinny wytrzymać jednorazowo w ciągu 15 minut 100% przeciążenia w stosunku do mocy znamionowej, zachowując nadal dane techniczne.

     Pomiary technicznych parametrów transformatorów (oprócz badań specjalnych, np. klimatycznych) przeprowadza się przy temperaturze otoczenia 20±5^oC.
     Podany w tablicach sposób oznaczania uzwojeń i wyprowadzeń wynika z kolejności nawijania poszczególnych uzwojeń na korpusie cewki. Uzwojenie wtórne transformatora oznaczone jest w tablicach przy wielu typach transformatorów jako uzwojenie I, ponieważ jest to uzwojenie pierwsze w kolejności nawijania na korpus cewki. Uzwojenie pierwotne przy większości typów oznaczone jest z tego samego powodu jako II.
     Przy identyfikowaniu uzwojeń należy pamiętać, że transformatory wyjściowe (głośnikowe) są transformatorami o przekładni obniżającej (mniejszej od jedności); będą więc zachodziły następujące zależności:

 n₂/n₁ = p < 1
n₂<n₁
d₂>d₁

gdzie:
n₁ - ilość zwojów uzwojenia pierwotnego,
n₂ - ilość zwojów uzwojenia wtórnego,
d₁ - średnica drutu uzwojenia pierwotnego,
d₂ - średnica drutu uzwojenia wtórnego,
p - przekładnia zwojowa.

Transformatory radiowęzłowe

     Transformatory te pracują bez składowej stałej prądu magnesującego. Są one powszechnie stosowane w instalacjach rozgłaszania przewodowego, współpracując z głośnikami małej mocy (np. TG/025, TG/2R, TG/2L), wchodząc w skład kolumn dźwiękowych (np. TG/20) lub w skład głośników specjalnych przeznaczonych do nagłaśniania peronów, placów, ulic, pokładów i pomieszczeń na statkach (np. TG/6, TG/10, TG/12).
     Dane dotyczące parametrów elektrycznych oraz zastosowanie zestawiono dla tej grupy transformatorów w tablicy 1.
     Dane konstrukcyjno - technologiczne transformatorów radiowęzłowych, pomocne przy naprawie i wymianie - zestawiono w tablicy 2.

Transformatory wyjściowe produkowane w 1960 r.

     Jest to grupa 12 typów transformatorów przeznaczonych do stopni końcowych m.cz. odbiorników radiofonicznych i telewizyjnych.
     W tablicy 3 dla tej grupy transformatorów zestawiono zasadnicze parametry elektryczne, typy lamp i głośników oraz nazwy urządzeń, do których te transformatory były projektowane. Nie wyklucza to możliwości zastosowania poszczególnych typów transformatorów do innych urządzeń, jeśli tylko ich parametry będą spełniały wymagania.
     Na rysunkach 1-7 podano szkice obecnie produkowanych transformatorów wyjściowych z wymiarami. Oznaczenia wyprowadzeń początków i końców uzwojeń są zgodne z oznaczeniami na schematach elektrycznych tych transformatorów (patrz tablice).

Rys.1. Transformator TWO5-321

Rys.2. Transformator TW2-331

Rys.3. Transformator TW2-330, TW2-333, TW2-334

Rys.4. Transformator TW2-328, TW2-329

Rys.5. Transformator TW3-323

Rys.6. Transformator TW2-332, TW3-320, TW6-319

Rys.7. Transformator TW6-312

     W razie konieczności naprawy transformatora w odbiorniku należy korzystać z danych zawartych w tablicy 4. Zestawiono w niej dane konstrukcyjno - technologiczne tych typów, których dane katalogowe znajdują się w tablicy 3.

Transformatory wyjściowe wycofane z produkcji

     Jest to grupa 10 typów transformatorów, które zostały wycofane z produkcji wskutek bądź zaprzestania produkcji odbiorników, w których były one stosowane, bądź zmiany oporności pozornej głośników lub też wskutek innych przyczyn.
     Dane katalogowe tej grupy transformatorów zestawiono w tablicy 5, a dane konstrukcyjno - technologiczne w tablicy 6.
     Oprócz transformatorów wyjściowych uwzględnionych w tablicy 3, tablicy 4, tablicy 5 i tablicy 6 w eksploatowanych krajowych odbiornikach radiofonicznych stosowane były również transformatory wyjściowe o innych oznaczeniach, produkowane przez poszczególne zakłady montażowe, do czasu przekazania tej produkcji do Zakładów Tonsil 2 we Wrześni. W tablicy 7 podano oznaczenia tych transformatorów oraz odpowiedniki produkcji Tonsil 2.

[artykuły]

© 2000-2003 FonAr Sp. z o.o. e-mail: waw@fonar.com.pl